🚩 केदारनाथ मंदिर 🚩 

 केदारनाथ मंदिर कोणी बांधले याबद्दल अनेक गोष्टी बोलल्या जातात.  अगदी पांडवांपासून ते आदि शंकराचार्यांपर्यंत.  

 केदारनाथ मंदिर कदाचित ८ व्या शतकात बांधले गेले असावे असे आजचे विज्ञान सुचवते.

नाही म्हटलं तरी हे मंदिर किमान १२०० वर्षांपासून अस्तित्वात आहे.

केदारनाथ ज्या भूमीवर वसले आहे ती २१ व्या शतकातही अत्यंत प्रतिकूल आहे.  एका बाजूला २२,००० फूट उंच केदारनाथ टेकडी, दुसऱ्या बाजूला २१,६०० फूट उंच कराचकुंड आणि तिसऱ्या बाजूला २२,७०० फूट उंच भरतकुंड.

मंदाकिनी, मधुगंगा, चिरगंगा, सरस्वती आणि स्वरंदरी या तीन पर्वतांमधून वाहणाऱ्या पाच नद्या आहेत. यातील काही माहिती ही पुराणात लिहिलेली आहे.

 या प्रदेशात ‘मंदाकिनी नदी’चेच राज्य आहे.  ज्या ठिकाणी थंडीच्या दिवसात भरपूर बर्फ पडतो आणि पावसाळ्यात पाणी खूप वेगाने वाहते अशा ठिकाणी ही कारागिरी कितीतरी वर्ष चालली असेल.

 आजही तुम्ही गाडी चालवून ज्या ठिकाणी “केदारनाथ मंदिर” उभे आहे तेथे जाऊ शकत नाही.

अशा ठिकाणी ते का बांधले गेले?

अशा प्रतिकूल परिस्थितीत १००० वर्षांपूर्वी मंदिर कसे बांधले जाऊ शकते.

 याचा विचार आपण सर्वांनी एकदा तरी करायला हवा.  शास्त्रज्ञांचा असा अंदाज आहे की जर हे मंदिर १० व्या शतकात पृथ्वीवर असते तर ते “हिमयुग” कालावधीत झाले असते.

 वाडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ जिओलॉजी, डेहराडूनने केदारनाथ मंदिराच्या खडकांवर लिग्नोमॅटिक डेटिंगची चाचणी घेतली.  हे “दगडांचे जीवन” ओळखण्यासाठी केले जाते.  १४ व्या शतकापासून १७ व्या शतकाच्या मध्यापर्यंत हे मंदिर पूर्णपणे बर्फात गाडले गेले असल्याचे चाचणीत दिसून आले.  मात्र, मंदिराच्या बांधकामाचे कोणतेही नुकसान झाले नाही.

२०१३ मध्ये केदारनाथला आलेला विनाशकारी पूर प्रत्येकाने पाहिला असेल. या काळात सरासरीपेक्षा ३७५% पेक्षा जास्त पाऊस झाला.  त्यानंतर आलेल्या पुरामुळे ५७४८ जणांचे प्राण गेले..

लोक (सरकारी आकडेवारी) आणि ४२०० गावांचे नुकसान झाले. भारतीय वायुसेनेने १ लाख १० हजारांहून अधिक लोकांना विमानातून बाहेर काढले. काही वाहून गेले. पण एवढ्या प्रलयकारी पुरातही केदारनाथ मंदिराच्या संपूर्ण संरचनेवर परिणाम झाला नाही. झाला तो  अगदी कमी.

 पुरातत्ववादी सोसायटी ऑफ इंडियाच्या म्हणण्यानुसार, पुरानंतरही मंदिराच्या संपूर्ण संरचनेच्या ऑडिटमध्ये ९९ टक्के मंदिर पूर्णपणे सुरक्षित आहे.  २०१३ च्या पुरात बांधकामाचे किती नुकसान झाले आणि त्याची सद्यस्थिती याचा अभ्यास करण्यासाठी “IIT मद्रास” ने मंदिरावर “NDT चाचणी” केली.  तसेच मंदिर पूर्णपणे सुरक्षित आणि मजबूत असल्याचेही म्हटले आहे.

मंदिर दोन वेगवेगळ्या संस्थांनी घेतलेल्या “वैज्ञानिक आणि शास्त्रोक्त चाचणी” मध्ये उत्तीर्ण झाले..

१२०० वर्षांनंतर, जिथे त्या भागातील सर्व काही वाहून जाते, तिथे एकही रचना उभी नाही.  हे मंदिर तिथेच उभं आहे आणि नुसतं उभं नसून ते खूप मजबूत आहे.

 हे मंदिर ज्या पद्धतीने बांधले गेले आहे ते यामागे संरचनेची पद्धत असल्याचे मानले जाते. जी जागा निवडली आहे. आज विज्ञान सांगते की मंदिराच्या बांधकामात वापरलेले दगड आणि संरचनेची पद्धत हे मंदिर या पुरात टिकून राहण्याचे कारण आहे.

 केदारनाथ मंदिर असे बांधले आहे

केदारनाथ हे मंदिर “उत्तर दक्षिण” बांधले आहे तर भारतातील जवळपास सर्वच मंदिरे ‘पूर्व-पश्चिम’ आहेत.  तज्ज्ञांच्या मते, जर हे मंदिर “पूर्व-पश्चिम” असते तर ते आधीच नष्ट झाले असते. किंवा २०१३ च्या महापुरात तरी ते उद्ध्वस्त झाले असते.

मात्र या दिशेमुळे केदारनाथ मंदिर टिकून आहे.  दुसरी गोष्ट म्हणजे यात वापरण्यात आलेला दगड अतिशय कठीण आणि टिकाऊ आहे.  विशेष म्हणजे या मंदिराच्या बांधकामासाठी वापरण्यात आलेला दगड तिथे उपलब्ध नाही, त्यामुळे तो दगड तिथे कसा वाहून गेला असेल याची कल्पना करा.  त्यावेळी एवढा मोठा दगड वाहून नेण्यासाठी साधनेही उपलब्ध नव्हती.  या दगडाचे वैशिष्ट्य म्हणजे ४०० वर्षे बर्फाखाली राहूनही त्याच्या ‘गुणधर्मात’ कोणताही फरक पडलेला नाही.

 त्यामुळे निसर्गाच्या चक्रात मंदिराने आपली ताकद कायम ठेवली आहे.  मंदिरातील हे मजबूत दगड कोणत्याही सिमेंटचा वापर न करता “एशलर” पद्धतीने एकत्र चिकटवले आहेत.  त्यामुळे दगडांच्या सांध्यावर तापमान बदलाचा कोणताही परिणाम न होता मंदिराची ताकद अभेद्य टिकून आहे.

२०१३ मध्ये विटा घलाई मार्गे मंदिराच्या मागील बाजूस एक मोठा खडक अडकला आणि पाण्याची धार दुभंगली आणि मंदिराच्या दोन्ही बाजूचे पाणी सर्व काही वाहून गेले परंतु मंदिर आणि मंदिरात आश्रय घेतलेले लोक सुरक्षित राहिले. ज्यांना दुसऱ्या दिवशी भारतीय हवाई दलाने विमानात नेले.

श्रद्धेवर विश्वास ठेवावा की नाही हा प्रश्न आहे. परंतु मंदिराच्या उभारणीसाठी जागा, तिची दिशा, तीच बांधकाम सामग्री आणि निसर्गाचाही बारकाईने विचार केला गेला की त्याची संस्कृती आणि ताकद १२०० वर्षे टिकून राहील यात शंका नाही.

टायटॅनिक बुडल्यानंतर, पाश्चात्य लोकांना “एनडीटी चाचणी” आणि “तापमान” कसे वळण देऊ शकते हे लक्षात आले. पण आम्ही हा विचार १२०० वर्षापूर्वी केला आणि ते पूर्ण झाले .. 

 केदारनाथ हे त्याच ज्वलंत उदाहरण नाही का?

 काही महिने पावसात, काही महिने बर्फात तर काही वर्षं बर्फातही ऊन, वारा आणि पाऊस असताना अजूनही समुद्रसपाटीपासून १२,००० फूट उंचीवर मंदिर टिकून आहे ..

आज, सर्व प्रलयानंतर, आम्ही पुन्हा एकदा केदारनाथच्या शास्त्रज्ञांसमोर नतमस्तक आहोत ज्यांना त्याच भव्यतेने १२ ज्योतिर्लिंगांमध्ये सर्वोच्च स्थानाचा मान मिळाले आहे .

वैदिक हिंदू धर्म आणि संस्कृती किती प्रगत होती याचे हे उदाहरण आहे.  त्यावेळी आपल्या ऋषीमुनींनी म्हणजे शास्त्रज्ञांनी स्थापत्यशास्त्र, हवामानशास्त्र, अंतराळ विज्ञान, आयुर्वेदात खूप प्रगती केली होती.

||  ओम नमः शिवाय. ||